હિટ એન્ડ રનના સૌથી વધુ કેસ ભારતમાં, અમેરિકા-જાપાન જેવા વિકસિત દેશમાં શું છે કાયદો?

દેશભરમાં ટ્રક અને બસ ચાલકો રસ્તા પર ઉતરી આવ્યા છે. આ લોકો હિટ એન્ડ રન કાયદામાં કરવામાં આવેલા ફેરફારોનો વિરોધ કરી રહ્યા છે. શું તમે જાણો છો કે અમેરિકા અને જાપાન જેવા વિકસિત દેશોમાં હિટ એન્ડ રન પર શું કાયદો છે?

ભારત એવા દેશોમાં સામેલ છે જ્યાં હિટ એન્ડ રનના કેસ સૌથી વધુ છે અને મૃત્યુ પણ સૌથી વધુ છે. ભારતમાં દર વર્ષે લગભગ સાડા ચાર લાખ માર્ગ અકસ્માત થાય છે, જેમાં દોઢ લાખ લોકોના મોત થાય છે. હિટ એન્ડ રન કેસમાં 25 થી 30 હજાર લોકો જીવ ગુમાવે છે.

હવે સરકારે ભારતીય ન્યાયિક સંહિતા (ભારતીય ન્યાય સંહિતા 2023)માં હિટ એન્ડ રન કેસમાં કડક નિયમો બનાવ્યા છે. આ કાયદાના વિરોધમાં દેશભરમાં ટ્રક અને બસ ડ્રાઈવરો રસ્તા પર ઉતરી આવ્યા છે. દિલ્હી, યુપી, બિહાર, ગુજરાત, મધ્યપ્રદેશ, રાજસ્થાન સહિત તમામ રાજ્યોના ડ્રાઇવરો હડતાળ પર છે.

પહેલા હિટ એન્ડ રનનો અર્થ સમજો

‘હિટ એન્ડ રન’ એ માર્ગ અકસ્માતનો એક પ્રકાર છે. જેમાં વાહન અન્ય વાહન વ્યક્તિ અથવા વસ્તુ સાથે અથડાયા પછી ડ્રાઇવર પકડાઈ જવાના ડરથી રોકાયા વિના અથવા મદદ કરવાનો પ્રયાસ કર્યા વિના ઘટનાસ્થળેથી ભાગી જાય છે.

ઉદાહરણ તરીકે વાત કરીએ તો જો કોઈ વાહન કોઈ વ્યક્તિને ટક્કર મારે અથવા કચડી નાખે અને પછી ડ્રાઈવર ઈજાગ્રસ્ત વ્યક્તિને મદદ કર્યા વિના અકસ્માત સ્થળ પરથી ભાગી જાય છે. આ એક ગુનાહિત મામલો છે. આવી ઘટનાઓને રોકવા માટે કાયદો બનાવવામાં આવ્યો છે. પરંતુ હવે પહેલા કરતા વધુ કડક કાયદો બનાવવામાં આવ્યો છે.

હિટ એન્ડ રન લો પહેલા અને હવે વચ્ચેનો તફાવત

રાષ્ટ્રપતિ દ્રૌપદી મુર્મુએ તાજેતરમાં સંસદ દ્વારા પસાર કરાયેલા ત્રણ નવા ફોજદારી ન્યાય બિલને મંજૂરી આપી હતી. આ ત્રણ વિધેયક હવે કાયદા બની ગયા છે. ટૂંક સમયમાં આ નવા કાયદા IPCના જૂના કાયદાનું સ્થાન લેશે. તેમાંથી ભારતીય ન્યાયિક સંહિતાની એક જોગવાઈ ‘હિટ એન્ડ રન’નો વિરોધ થઈ રહ્યો છે. અગાઉ, જૂના કાયદા મુજબ, હિટ એન્ડ રનના કિસ્સામાં, જો બેદરકારીથી ડ્રાઇવિંગ, બેદરકારીથી કોઈનું મૃત્યુ અથવા કોઈના જીવને જોખમમાં મૂકવું હોય, તો કલમ 279, 304A, 338 હેઠળ કાર્યવાહી કરવામાં આવતી હતી, જેમાં મહત્તમ સજાની જોગવાઈ હતી. બે વર્ષની જેલની જોગવાઈ છે. એટલું જ નહીં, આરોપીને તરત જ જામીન પણ મળી જાય છે.

હવે ભારતીય ન્યાયિક સંહિતાની કલમ 104(2) હેઠળ, હિટ એન્ડ રન કેસમાં આરોપીઓ સામે કડક કાર્યવાહી કરવામાં આવશે. જો કોઈ વ્યક્તિ બેદરકારી કે બેફામ ડ્રાઈવિંગને કારણે મૃત્યુ પામે છે અને આરોપી ડ્રાઈવર પોલીસને જાણ કર્યા વિના સ્થળ પરથી ફરાર થઈ જાય છે તો તેને 10 વર્ષ સુધીની સજા થઈ શકે છે. તમારે 7 લાખ રૂપિયાનો દંડ પણ ભરવો પડી શકે છે. જો આરોપી ડ્રાઈવર અકસ્માત સ્થળ પરથી ભાગી ન જાય તો પણ તેને પાંચ વર્ષ સુધીની જેલની સજા થઈ શકે છે. બંને કેસ બિનજામીનપાત્ર છે અને સૌથી મહત્વની વાત એ છે કે આરોપી ડ્રાઈવરને પોલીસ સ્ટેશનમાંથી જામીન નહીં મળે.

ભારતમાં હિટ એન્ડ રનના કેસ કેમ વધી રહ્યા છે?

કેન્દ્રીય પરિવહન મંત્રાલય દ્વારા જાહેર કરાયેલા તાજેતરના ડેટા પર નજર કરીએ તો 2021ની સરખામણીમાં 2022માં હિટ એન્ડ રનના 17 ટકા વધુ કેસ નોંધાયા છે. આમાં મૃત્યુઆંક ગયા વર્ષની સરખામણીએ 17 ટકા વધુ છે. ઘાયલોની સંખ્યામાં પણ 20 ટકાનો વધારો થયો છે.

2005થી ભારતમાં દર વર્ષે લગભગ સાડા ચાર લાખ માર્ગ અકસ્માતો થઈ રહ્યા છે. ફક્ત 2020 માં જ્યારે દેશવ્યાપી લોકડાઉન લાદવામાં આવ્યું ત્યારે આ આંકડો ચાર લાખની નીચે ગયો હતો. તે સમયે દેશમાં 3 લાખ 72 હજાર 181 અકસ્માતો થયા હતા, જેમાં 1,38,383 લોકોએ જીવ ગુમાવ્યા હતા.

વિરોધ કરી રહેલા ડ્રાઇવરની માંગણીઓ અને દલીલો

કાયદામાં કરાયેલી નવી જોગવાઈ સામે દેશભરના વાહનચાલકો વિરોધ કરી રહ્યા છે. ઓલ ઈન્ડિયા ટ્રક ડ્રાઈવર્સ ઓર્ગેનાઈઝેશને હડતાળનું એલાન આપ્યું છે. તેમની માંગ છે કે જ્યાં સુધી સરકાર હિટ એન્ડ રનનો નવો કાયદો પાછો નહીં ખેંચે ત્યાં સુધી તેમની હડતાળ ચાલુ રહેશે. ત્યાં સુધી તે બસ કે ટ્રક નહીં ચલાવે. ઘણા રાજ્યોમાં પરિવહન વ્યવસ્થા ઠપ થઈ ગઈ છે. ટ્રાન્સપોર્ટના વેપારીઓ પણ ટ્રાન્સપોર્ટના નવા નિયમોનો વિરોધ કરી રહ્યા છે.

કાયદાની નવી જોગવાઈ સામે દેશભરમાં વિરોધ પ્રદર્શન કરી રહેલા વિરોધીઓની અલગ-અલગ દલીલો છે. તે કહે છે કે જો તેને પાંચ કે દસ વર્ષની જેલમાં નાખવામાં આવશે તો તેના પરિવારનું શું થશે. માર્ગ અકસ્માત પછી સ્થળ પરથી ભાગી જવાના આરોપ પર, વિરોધ કરી રહેલા ડ્રાઇવરની દલીલ છે કે જો તે અકસ્માત સ્થળ પરથી ભાગી નહીં જાય, તો ટોળું તેના પર હુમલો કરશે અને તેને મારી પણ શકે છે. ઘણીવાર રોડ અકસ્માત બાદ ભીડ ઉગ્ર બની જાય છે.

કેટલાક વિરોધ કરી રહેલા ડ્રાઇવરો એવો પણ દાવો કરે છે કે સરકારે વિદેશની તર્જ પર ‘હિટ એન્ડ રન’ કેસમાં કડક જોગવાઈઓ કરી છે, પરંતુ તે પહેલા સરકારે વિદેશની જેમ ભારતમાં પણ બહેતર રોડ અને ટ્રાન્સપોર્ટ સિસ્ટમ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની જરૂર છે.

અમેરિકા અને જાપાન જેવા વિકસિત દેશોમાં શું કાયદો છે?

હિટ એન્ડ રનના કિસ્સા અમેરિકા અને જાપાન જેવા વિકસિત દેશોમાં પણ બને છે. અમેરિકન લૉ ફર્મ જસ્ટિયાના એક લેખ મુજબ, માર્ગ અકસ્માત પછી કોઈપણ સંજોગોમાં અકસ્માત સ્થળ છોડીને જવું એ અમેરિકામાં ગુનો છે. અહીં અલગ-અલગ રાજ્યોના કાયદા અલગ-અલગ છે. પોલીસને જાણ કર્યા વિના અકસ્માતનું સ્થળ છોડવાથી લાઇસન્સ રદ, જેલ સમય અને $20,000 સુધીનો દંડ થઈ શકે છે.

NHTSA મુજબ, 2012 થી 2021 સુધીમાં યુએસમાં જીવલેણ હિટ-એન્ડ-રન કેસમાં 89.4 ટકાનો વધારો થયો છે. કેસ 2012માં 1469થી 89.4% વધીને 2021માં 2783 થયા. જોકે, અમેરિકામાં હિંટ એન્ડ રનના કારણે મૃત્યુની સંખ્યા ઘણી ઓછી છે. વર્ષ 2016માં સૌથી વધુ મૃત્યુઆંક 2049 હતો. જો કે, જો આપણે અહીં નાના-મોટા હિટ એન્ડ રનના તમામ કેસ પર નજર કરીએ તો આ આંકડો ભારત કરતા ઘણો વધારે છે. દર વર્ષે સરેરાશ સાત લાખથી વધુ કેસ નોંધાય છે.